Mới đây, trong một dịp đi công tác ở cơ sở, trò chuyện với anh Minh, một cựu chiến binh được bình chọn là cá nhân điển hình làm kinh tế giỏi của huyện A với sáng kiến làm “hộ khẩu” cho cây chè, tôi “vỡ” ra nhiều điều xung quanh câu chuyện “điển hình tiên tiến”, hiểu được tâm lý không muốn “được” chọn là điển hình tiên tiến của anh.

Anh bảo, tuổi thanh xuân ở chiến trường cùng đồng đội quyết tâm chiến đấu góp phần bảo vệ từng tấc đất quê hương. Khi trở về địa phương, trước cái đói, cái nghèo bủa vây, anh phải động não, phải học hỏi, phải cần cù, phải đổ mồ hôi nước mắt với ruộng nương để thoát nghèo. Công sức, trí tuệ bỏ ra và được địa phương, tổ chức ghi nhận thành tích thì còn gì sung sướng hơn nữa. Ấy nhưng, từ sau khi được chọn làm điển hình tiên tiến thì anh lại... sợ!

Anh tâm sự, từ cuối năm 2010, vì thấy giá trị cây chè bán ra thị trường không cao nên anh đã tìm cách chào bán chè nguyên liệu sạch đến các doanh nghiệp sản xuất chè xuất khẩu. Được doanh nghiệp chấp nhận, anh về tổ chức sản xuất theo quy trình VietGAP.

Do sản phẩm của gia đình không đủ cung cấp cho nhà máy, nên anh đã vận động bà con trong thôn, trong xã cùng làm theo cách ấy. Nhân đó, anh vay tiền ngân hàng mua xe tải để thu gom nhằm tạo việc làm cho con trai, lấy công vận chuyển chè tới nhà máy là chính.

Thời gian trôi qua, cách làm đem lại hiệu quả của anh dần được khẳng định. Nhiều tổ chức đề xuất anh viết bản báo cáo thành tích gửi lên cơ quan cấp trên để được tôn vinh là cá nhân điển hình trong phong trào xây dựng hợp tác xã kiểu mới. Và rồi, anh đã được đi dự đại hội thi đua, được chọn là gương mặt điển hình của địa phương và được khen thưởng. Sự tôn vinh này càng khiến anh luôn trăn trở với suy nghĩ sẽ tiếp tục phấn đấu để phát huy giá trị cây chè trên mảnh đất quê hương, tạo ra hướng phát triển kinh tế đồi rừng cho bà con. 

Và rồi, sau khi được tuyên dương, người cựu chiến binh này liên tục “được” tiếp các cơ quan báo chí do cấp trên giới thiệu về để viết bài tuyên truyền. Anh trải lòng với tôi, nhiều nhà báo của địa phương, Trung ương đã về gặp gỡ, tìm hiểu, phỏng vấn anh để lấy tư liệu viết bài, nhưng khi đọc các bài báo ấy, anh thấy ngượng vì đa phần các bài báo đều đã “tô vẽ” thêm  nhiều thông tin không có trong thực tế. Sự “tô vẽ” đó khiến anh… sợ!

Là phóng viên, tôi cũng đã từng được gặp gỡ, tiếp xúc với nhiều đại diện tập thể, cá nhân được tôn vinh là điển hình tiên tiến, nhưng hiếm khi gặp người nào thổ lộ về cái sự “sợ” làm điển hình như anh.

Qua thời gian đi xâm nhập thực tế ở một số nơi tôi nhận thấy, tình trạng điển hình tiên tiến được xây dựng theo kiểu “bó đũa chọn cột cờ” khá phổ biến và vì mắc “bệnh thành tích” nên để có cái báo cáo lên cấp trên về điển hình tiên tiến theo kế hoạch, chỉ tiêu thì không cách nào khác là khai khống số liệu. Đó là việc không hiếm ở nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương.

Và chính việc tạo ra điển hình tiên tiến từ các số liệu khống đã gây ra không ít bất bình trong xã hội. Nhiều điển hình sau khi được vinh danh thì bị phát hiện đã từng vi phạm pháp luật, khiến cho công tác tuyên truyền trở nên phản tác dụng.

Ở thời nào cũng vậy, thật thà, trung thực luôn là thước đo. Nếu còn mắc “bệnh thành tích” thì còn sự thiếu trung thực trong xây dựng điển hình tiên tiến. Và, điển hình tiên tiến như vậy chỉ là một “tác phẩm” để làm đẹp, “đánh bóng” công tác lãnh đạo, chỉ đạo, khiến tác dụng giáo dục, tuyên truyền bị mất đi ý nghĩa. Thế nên không lạ khi trong xã hội chúng ta xuất hiện những “điển hình tiên tiến” chết yểu.

Thiết nghĩ, mục đích của xây dựng điển hình tiên tiến là tạo ra phong trào, tuy nhiên, không vì thế mà chạy theo việc “đắp thành tích”, “khoác áo cho điển hình”, “tung và hứng” điển hình tiên tiến. “Bệnh thành tích” chỉ làm “rụng” điển hình tiên tiến mà thôi./.

Đức Tâm  (http://www.tapchicongsan.org.vn)